مکتب هاى ادبى (قسمت دوم)
شش . مکتب وصف گرایى (ناتورالیسم)
این مکتب از سال 1880 تا 1890 در اروپا رواج یافت. اساس این مکتب، به کاربستن روش تجربى و علمى در ادبیّات بود. بر این اساس، آرمان هایى از این دست بروز کردند:
ـ گزارش کردن تجارب و آزموده هاى خویش در آثار ادبى، با همه جزئیّات.
ـ اعتقاد به تأثیر جدّى و مبالغه آمیز وضع مزاجى و ارثى بر شخصیّت انسان.
ـ گرایش به جبر و بى اختیارى انسان; و بى توجّهى به دین و اخلاق.
ـ به کار بستن زبان محاوره در ادبیّات.
ـ بى توجّهى به شعر و شاعرى.
بزرگان این مکتب که بیشتر به رمان و داستان کوتاه متمایل بودند، عبارتند از: امیل زولا، گى دوموپاسان، و آلفونس دوده. از نویسندگان ایرانى، صادق هدایت بسیار تحت تأثیر این مکتب بوده است.
هفت . مکتب پارناس
این مکتب بر پایه نظریه ?هنر براى هنر? استوار شده است. به نظر
پیروان این مکتب، تنها فایده هنر ?زیبا بودن? است. آنان به استقلال هنر معتقدند. بر این اساس، ویژگى هاى مهمّ این مکتب چنین هستند:
ـ اعتقاد به ?هنر براى هنر?.
ـ توجّه افراطى به زیبایى و صورت و قالب آثار ادبى.
ـ بازگشت به دوره کلاسیک.
ـ ضدّیّت با اعتقادات دینى; و پرداختن به مسأله یأس و سرگشتگى بشر.
پیروان این مکتب بیشتر شاعر بودند و تنها به فرانسه محدود ماندند. تئوفیل گوتیه، لوکنت دولیل، و ژوزه ماریا دو هردیا چهره هاى معتبر این مکتب بودند. این مکتب نیز به قرن نوزده تعلّق داشت.
هشت . مکتب رمزگرایى ( سمبولیسم)
رمز گرایى، نمود عصیان هنرمندان در برابر مکاتب واقع گرایى و وصف گرایى بود. رمزگرایان بر فلسفه بدبینانه شوپنهاور و ایده آلیست هاى معنى گرا تکیه داشتند. آنان دیگر بار شعر را بر اریکه قدرت و افتخار نشاندند. بودلر، پایه گذار این مکتب، معتقد بود: ?دنیا جنگلى است سرشار از اشارات. حقیقت از چشم مردم عادى پنهان است و فقط شاعر مى تواند به رمز و راز این اشارات پى ببرد.? برخى از شاعران این مکتب، در این رمزآلودگى غرق شدند و با تمایلات مثلا عارفانه (!) و گاه شهوت خیز و هرزگى آلوده، اندیشه هاى مبهم و غیر اخلاقى را رواج دادند. متأسّفانه این جریان بر آثار هنرى ایران در قرن حاضر تأثیر بسزا نهاد. برخى از اصول این مکتب عبارتند از:
ـ ابهام گرایى افراطى و توجّه به مخاطبان خاص به ویژه در شعر.
ـ تکیه بر اصل مبتذل ?هنر براى هنر? و ستیز با ادبیّات متعهّد.
ـ دلبستگى به عرفان (!) و کشف و شهود مصطلح خود.
ـ به هم زدن زبان معیار و دستور زبان; و پایه نهادن زبانى خودساخته.
ـ در هم ریختن وزن هاى معهود شعر و تأسیس شعر نو.
ـ غرق شدن در رؤیا و ذهنیّات هذیان آلود.
ـ به تصویر کشیدن حالات یأس بار و اندوه خیز بشر.
ـ عصیان در برابر اخلاق و نظم; و گرایش به هرزگى و عیش و نوش و بى بند و بارى.
این مکتب، پیشدرآمد ادبیّات و شعر نو، به ویژه ?شعر آزاد? بود و مبانى اخلاقى و متعهّدانه ادبیّات و هنر را به لرزه در آورد. استفان مالارمه، پل ورلن، آرتور رمبو، و ژول لافورگ از چهره هاى برجسته این مکتب بودند. شعر نو در ایران، هم از لحاظ تطوّر زمانى و هم از حیث ویژگى هاى اخلاقى، شدیداً تحت تأثیر همین هنرمندان و همان مبانى است. البتّه به تدریج، نوپردازانى نیز پاى به صحنه نهادند که خود کوشیدند تا از این قیود رهایى یابند; ولى همچنان مبانى شعر نو در تسخیر همین عقاید است.
رمزگرایى که از قرن نوزده آغاز گشته بود، در قرن بیستم نیز ادامه یافت و هنرمندانى چون پل والرى، تى اس الیوت، و هانرى دورئیه را معرّفى کرد. از سال 1910، ?رمزگرایى نوین? پدید آمد و قلمروى گسترده را پدیدار ساخت.
نُه . مکتب دادائیسم
این مکتب تحت تأثیر ویرانى هاى جنگ جهانى اوّل، چند سالى ظهور کرد و آن گاه خاموش شد; ولى آثار آن بر چهره هنر و ادبیّات هنوز مشهود است. پیروان این مکتب، شورشیانى آشفته حال و عصیان پیشه در برابر قواعد ادبى و هنرى بودند که معمولا کلماتى مسخره را به عنوان اثر ادبى کنار هم مى چیدند. اندره برتون، لوئى آراگون، پل الوار، و فیلیپ سوپو در زمره
پیروان این مکتب هرج و مرج طلب بودند. آنان به هیچ امر ثابت و پایدارى عقیده نداشتند و دین و اخلاق را به بازى مى گرفتند. سرانجام گروهى از همین کسان، بر خویشتن نیز عصیان کردند و مکتب ?فرا واقع گرایى? را بنیان نهادند.
ده . مکتب فرا واقع گرایى ( سور رئالیسم)
این مکتب بر ویرانه مکاتب پیشین بنا شد و بر پایه فلسفه برگسون و فروید استوار گشت. محصول کار صاحبان این مکتب نیز ابهام و هذیان و نفى سنّت ها است. مکتب مزبور در فرانسه ظهور یافت و به همه جاى اروپا و امریکا و افریقا سرایت کرد و بسیارى از مشاهیر جهان به آن گراییدند. متأسّفانه هنرمندان ایرانى، همانند صادق هدایت، نیز بسیار تحت تأثیر این مکتب بوده اند. فدریکو گارسیا لورکا، دیوید گاسکوین، پل الوار، روبر دسنو، و بنژامین پره از چهره هاى این مکتبند.برخى از این اصطلاحات در رساله حاضر، جاى به جاى، مورد بررسى قرار گرفته اند. در این جا، گزیده اى از اصطلاحات ادبى مهم را به کوتاهى تعریف مى کنیم. ناگفته نمانَد که بعضى از این اصطلاحات بیشتر در دایره شعر پارسى کاربرد و رواج داشته اند.
بر ساحل سخن ( شیوه ها و مهارتهای نویسندگی)
نویسنده: ، ابوالقاسم حسینی
منبع : مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
