برندگان جایزه نوبل ادبیات

 

 جایزه نوبل ادبیات، معتبرترین و ارزشمندترین جایزه ادبی جهان به حساب می‌آید. این جایزه همه ساله بسیاری از نویسندگان، شاعران، مقاله‌نویسان، منتقدان و روزنامه‌نگاران را به هیجان می‌آورد و گمانه‌زنی‌های بسیاری را موجب می‌شود. 
صرف نظر از جهت‌گیری‌های آکادمی نوبل در رشته ادبیات، به خصوص طی سال‌های اخیر، همواره عده‌ای در طول 108 سال اخیر زبان به تحسین انتخاب‌های آکادمی گشوده‌اند و عده‌ای دیگر نیز به انتقاد از نوبل پرداخته‌اند.

 

کسانی که موافق انتخاب‌های نوبل هستند، استدلال می‌کنند که این انتخاب، براساس نظر بسیاری از ناشران، نویسندگان و منتقدان معرفی می‌شود. مخالفان هم خرده می‌گیرند که چرا اولا نامزدهای دریافت جایزه در هر سال اعلام نمی‌شود و درثانی بسیاری از بزرگان ادبیات در زمان حیاتشان نوبل نگرفتند که اعطای جایزه نوبل به آن‌ها می‌توانست سطح این جایزه را فراتر از آن‌چه که امروز هست، ببرد. ضمن آنکه شائبه سیاسی بودن این جایزه نیز طی سالهای اخیر قوت گرفته است. 
این دسته می‌گویند که اگر هم نوبل اکنون اعتباری دارد به واسطه اهدای جایزه به بزرگانی چون آلبر کامو، ژان پل سارتر، رومن رولان، ویلیام فاکنر، ارنست همینگوی، جان اشتاین‌بک، گابریل گارسیا مارکز، توماس مان، هرمان هسه، روژه مارتین دوگار، ویلیام گولدینگ و ساموئل بکت است. 
از جمله معروف‌ترین چهره‌های ادبی که موفق به دریافت جایزه ادبی نوبل نشدند، از جیمز جویس، مارسل پروست، نیکوس کازانتزاکیس، آنتوان چخوف، لئو تولستوی، جورج اورول، جی.‌دی.‌سلینجر، فرانتس کافکا، ویرجینیا وولف و آلن‌رب‌گریه می‌توان نام برد. 
این جایزه یکی از چند جایزه‌ای است که بنا بر وصیت "آلفرد برنهارد نوبل" (1833-1899) شیمیدان سوئدی، به‌وجود آمد. نوبل که با اختراع دینامیت و باروت بدون دود (نیتروگلیسیرین) ثروت سرشاری عایدش شده بود، وقتی مشاهده کرد که از اختراع او، برخلاف انتظارش، برای افزایش قدرت سلاح‌های جنگی و آدم‌کشی استفاده می‌شود، سخت متاثر و نگران شد و تمام سرمایه و دارایی خود را وقف پاداش به برگزیدگان علم و ادب و صلح جهان کرد. 
بنابر وصیتنامه نوبل، از درآمد سرمایه نه میلیون دلاری او، پنج جایزه در رشته‌های فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح به‌وجود آمد تا هر سال به مردان و زنانی، صرف‌نظر از ملیت آن‌ها اعطاء شود که خدمات ارزنده‌ای به "نفع بشریت" انجام داده باشند. این جوایز نخستین بار در سال 1901 به برگزیدگان اعطاء شد. در 1969 هم جایزه‌ای برای علوم اقتصادی شکل گرفت. 
جایزه نوبل ادبیات به شخصی تعلق می‌گیرد که در زمینه ادبیات، برجسته‌ترین اثر- با ماهیت معنوی- را آفریده باشد. این جایزه شامل مدال طلا، دیپلم و مبلغی پول است که مبلغ آن از 42 هزار دلار در 1953 به یک میلیون و 400 هزار دلار در 1993 افزایش یافته است. 
جایزه در دسامبر هر سال، هم‌زمان با سالگرد مرگ "نوبل" توسط آکادمی سوئد در استکهلم، با حضور پادشاه سوئد، اعطا می‌شود. معمولا هم جایزه به مجموع آثار چاپی نویسنده تعلق می‌گیرد، نه به یک اثر خاص. گاهی هم جایزه به دو یا سه نویسنده به‌طور مشترک داده می‌شود. در بعضی از سال‌ها هم ممکن است جایزه بدون برنده یا معوق بماند. کما اینکه در سال‌های جنگ جهانی دوم، در فاصله سال‌های 1940 تا 1943، جایزه به کسی داده نشد.

نام برندگان جایزه ادبی نوبل

به همراه سال دریافت جایزه ونام کشور برنده ها

 ۱۹۰۱، سولی پرودوم، فرانسه
 ۱۹۰۲، تئودور مومزن، آلمان
 ۱۹۰۳، بیورنسترنه بیورنسن، نروژ
 ۱۹۰۴، فردریک میسترال، فرانسه
 ۱۹۰۵، هنریک سینکیه‌ویچ، لهستان
 ۱۹۰۶، جوسوئه کاردوچی، ایتالیا
 ۱۹۰۷، رودیارد کیپلینگ، بریتانیا
 ۱۹۰۸، رودولف کریستف یوکن، آلمان
 ۱۹۰۹، سلما لاگرلوف، ، سوئد
 ۱۹۱۰، پال هیزه، آلمان
 ۱۹۱۱، کنت موریس مترلینک، بلژیک
 ۱۹۱۲، گرهارد هاپتمان، آلمان
 ۱۹۱۳، رابیندرانات تاگور، هند
 ۱۹۱۵، رومن رولان، فرانسه
 ۱۹۱۶، ورنر فون هایدنشتام، سوئد
 ۱۹۱۷، کارل آدولف گیلروپ، دانمارک
 ۱۹۱۸، هنریک پونتوپیدان، دانمارک
 ۱۹۱۹، کارل اشپیتلر، سوئی
 ۱۹۲۰، کنوت هامسون، نروژ
 ۱۹۲۱، آناتول فرانس، فرانسه
 ۱۹۲۲، خاسینتو بناونته، اسپانیا
 ۱۹۲۳، ویلیام باتلر ییتس، ایرلند
 ۱۹۲۴، ولادیسلاو ریمونت، لهستان
 ۱۹۲۵، جورج برنارد شاو، ایرلند
 ۱۹۲۶، گراتزیا دلدا، ایتالیا
 ۱۹۲۷، هانری برگسون، فرانسه
 ۱۹۲۸، زیگرید اوندست، نروژ
 ۱۹۲۹، توماس مان، آلمان
 ۱۹۳۰، سینکلر لوئیس، آمریکا
 ۱۹۳۱، اریک آکسل کارلفلدت، آلمان
 ۱۹۳۲، جان گلسورتی، بریتانیا
 ۱۹۳۳، ایوان آلکسیویچ بونین، روسیه- در تبعید
 ۱۹۳۴، لویجی پیراندلو، ایتالیا
 ۱۹۳۶، یوجین اونیل، آمریکا
 ۱۹۳۷، روژه مارتن دو گار، فرانسه
 ۱۹۳۸، پرل باک، آمریکا
 ۱۹۳۹، فرانس امیل سیلانپا، فنلاند
 ۱۹۴۴، یوهانس ویلهلم ینسن، دانمارک
 ۱۹۴۵، گابریلا میسترال، شیلی
 ۱۹۴۶، هرمان هسه، سوئیس
 ۱۹۴۷، آندره ژید، فرانسه
 ۱۹۴۸، تی ‌اس الیوت، آمریکا / بریتانیا
 ۱۹۴۹، ویلیام فاکنر، آمریکا
 ۱۹۵۰، برتراند راسل، بریتانیا
 ۱۹۵۱، پار لاگرکویست، سوئد
 ۱۹۵۲، فرانسوا موریاک، فرانسه
 ۱۹۵۳، سر وینستون چرچیل، بریتانیا
 ۱۹۵۴، ارنست همینگوی، آمریکا
 ۱۹۵۵، هالدور لاکسنس، ایسلند
 ۱۹۵۶، خوان رامون خیمه‌نز، اسپانیا
 ۱۹۵۷، آلبر کامو، فرانسه
 ۱۹۵۸، بوریس پاسترناک- جایزه را نپذیرفت، روسیه
 ۱۹۵۹، سالواتوره کازیمودو، ایتالیا
 ۱۹۶۰، سن ژون پرس، فرانسه
 ۱۹۶۱، ایو آندریچ، یوگسلاوی
 ۱۹۶۲، جان اشتاین بک، آمریکا
 ۱۹۶۳، گیورگوس سفریس، یونان
 ۱۹۶۴، ژان پل سارتر - جایزه را نپذیرفت، فرانسه
 ۱۹۶۵، میخائیل شولوخوف، روسیه
 ۱۹۶۶، شموئل یوسف آینون، اسرائیل
 ۱۹۶۷، میگل آنخل آستوریاس، گواتمالا
 ۱۹۶۸، یاسوناری کاواباتا، ژاپن
 ۱۹۶۹، ساموئل بکت، ایرلند
 ۱۹۷۰، آلکساندر سولژه ‌نیتسین، روسیه
 ۱۹۷۱، پابلو نرودا، شیلی
 ۱۹۷۲، هاینریش بل، آلمان
 ۱۹۷۳، پاتریک وایت، استرالیا
 ۱۹۷۴، ایویند جانسون، سوئد
 1975، یوجنیو مونتاله، ایتالیا
 ۱۹۷۶، سال بلو ، کانادا / آمریکا
 ۱۹۷۷، ویسنته آله‌ایخاندره، اسپانیا
 ۱۹۷۸، ایساک باشویس زینگر، آمریکا / لهستان
 ۱۹۷۹، اودیسآس الیتیس، یونان
 ۱۹۸۰، چسلاو میلوش، لهستان / آمریکا
 ۱۹۸۱، الیاس کانتی، بریتانیا
 ۱۹۸۲، گابریل گارسیا مارکز، کلمبیا
 ۱۹۸۳، ویلیام گلدینگ، بریتانیا
 ۱۹۸۴، یاروسلاو زایفرت، چکسلواکی
 ۱۹۸۵، کلود سیمون، فرانسه
 ۱۹۸۶، آکینوانده اولووله سوینکا، نیجریه
 ۱۹۸۷، جوزف برودسکی، روسیه / آمریکا
 ۱۹۸۸، نجیب محفوظ، مصر
 ۱۹۸۹، کامیلو خوزه سلا، اسپانیا
 ۱۹۹۰، اکتاویو پاز، مکزیک
 ۱۹۹۱، نادین گوردیمر، آفریقای جنوبی
 ۱۹۹۲،درک والکوت، سنت لوسیا
 ۱۹۹۳، تونی موریسون، آمریکا
 ۱۹۹۴، کنزابورو اوئه، ژاپن
 ۱۹۹۵، شیموس هینی، ایرلند
 ۱۹۹۶، ویسلاوا شیمبورسکا، لهستان
 ۱۹۹۷، داریو فو، ایتالیا
 ۱۹۹۸، ژوزه ساراماگو، پرتغال
 ۱۹۹۹، گونتر گراس، آلمان
 ۲۰۰۰، گائو تسینگجیان، چین / فرانسه
 ۲۰۰۱، ویدیادار سوراجپراساد نایپال، ترینیداد و توباگو / بریتانیا
 ۲۰۰۲، ایمره کرتش، مجارستان
 ۲۰۰۳، جان مکسول کوئتزه، آفریقای جنوبی
 ۲۰۰۴، الفریده یلینک، اتریش
 ۲۰۰۵، هارولد پینتر، بریتانیا
 ۲۰۰۶، اورهان پاموک، ترکیه
 ۲۰۰۷، دوریس لسینگ، بریتانیا
 2008، ژان ماری گوستاو لوکلزیو ، فرانسه
2009، هرتا مولر، آلمان
 2010، ماریو بارگاس یوسا ، پرو

 

نگاه آماری به تاریخچه نوبل ادبیات

به بهانه یکصدوهفتمین برنده‌ نوبل ادبیات ماریو بارگاس یوسا

ماریو بارگاس یوسا امروز به‌عنوان یکصدوهفتمین برنده‌ نوبل ادبیات، معتبرترین جایزه‌ ادبی دنیا معرفی شد.

 جایزه‌ نوبل ادبیات هرساله از سوی آکادمی نوبل برای تقدیر از یک عمر دستاورد ادبی به یک شاعر، نویسنده و یا نمایش‌نامه‌نویس اعطا می‌شود که به‌دلیل قدمت و ارزش مادی، با دیگر جایزه‌های ادبی در جهان قابل مقایسه نیست.

جایزه‌ی نوبل ادبی برای اولین‌بار در سال 1901 برگزار شد و �سولی پرودوم� فرانسوی نام خود را به‌عنوان اولین برنده‌ این جایزه به ثبت رساند. این جایزه تاکنون به 105 شخصیت ادبی اعطا شده است و البته هفت‌بار در سال‌های 1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 آکادمی نوبل موفق به برگزاری و اعطای این جایزه نشد. صرف‌نظر از سال‌های جنگ جهانی اول و دوم، آکادمی نوبل در سال‌هایی که اعضای آن برای انتخاب برنده‌ی نوبل به اجماع ‌نظر نمی‌رسیدند، از برگزاری آن خودداری کرد.

جایزه‌ی نوبل ادبیات طی بیش از یک قرن برگزاری، همواره با جنجال‌های کوچک و بزرگ همراه بوده است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آکادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیرادبی، نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم کرده است که مارسل پروست، جیمز جویس، ولادیمیر ناباکوف و خورخه لوئیس بورخس سرشناس‌ترین آن‌ها هستند.

هرچند بزرگانی چون لئو تولستوی، هنریک ایبسن، امیل زولا و مارک تواین نیز به دلایلی که مغایر وصیت‌های بنیان‌گذار آکادمی نوبل بودند، از کسب این افتخار بازماندند.

از دیگر نویسندگان سرشناس به �آسترید لیندگرن�، نویسنده‌ی سوئدی خالق �پی‌پی جوراب بلند� می‌توان اشاره کرد که به اعتقاد برخی منتقدان، چون آکادمی نوبل به ادبیات کودک توجهی ندارد، از قافله‌ی برندگان جایزه‌ی نوبل جا ماند.

توجه ویژه‌ی آکادمی نوبل به نویسندگان اروپایی در نوع خود جالب و البته اعتراض‌آمیز بوده است. از مجموع 105 برنده‌ی نوبل ادبیات در سال‌های گذشته، تنها 27 نفر غیراروپایی بوده‌اند و حتا کشوری چون سوئد بیش‌تر از همه‌ی قاره‌ی آسیا سابقه‌ی کسب نوبل ادبیات را دارد. اظهارات سال گذشته‌ی هوراس انگداهل - دبیر وقت آکادمی نوبل - که اروپا را محور اصلی جهان ادبیات دانسته بود، به‌نظر توجیهی برای این جهت‌گیری‌های جغرافیایی است.

نویسندگان فرانسوی با 15بار کسب نوبل ادبیات، پیشتاز بلامنازع هستند. ژان‌ ماری گوستاو لوکلزیو آخرین نماینده‌ی ادبیات فرانسه بود که سال گذشته موفق به دریافت این جایزه شد. رومن رولان، آناتول فرانس، آندره ژید، آلبر کامو، ژان پل سارتر و کلود سیمون از سرشناس‌ترین فرانسوی‌های این فهرست هستند.

پس از فرانسه، آمریکا و انگلستان هریک با 10 جایزه‌ی نوبل مشترکا در رتبه‌ی دوم قرار دارند. آمریکا برای کسب اولین جایزه‌ی نوبل ادبیات سه دهه انتظار کشید تا سینکلر لوئیس در سال 1930 آن را کسب کرد. تونی موریسون نیز آخرین آمریکایی بود که 17 سال قبل این جایزه را به‌دست آورد.

آلمان (8)، سوئد (7)، ایتالیا (6)، اسپانیا (5)، لهستان (4)، ایرلند (4) و شوروی سابق (3) دیگر کشورهایی هستند که به دفعات جایزه‌ی نوبل ادبیات را کسب کرده‌اند. این در حالی است که قاره‌ی پهناور آسیا تنها در سه دوره که دوبار آن توسط ژاپن در سال‌های 1968 و 1944 و یک‌بار آن توسط هند در سال 1913 بود، این افتخار را کسب کرده است.

جوان‌ترین برنده‌ جایزه‌ی نوبل ادبیات طی چند دهه گذشته، رودیارد کیپلینگ انگلیسی است که در سال 1907 در حالی‌که 42 سال داشت، این جایزه را به‌دست آورد. در سوی مقابل، دوریس لسینگ انگلیسی در سال 2007 در حالی‌که 88ساله بود، نوبل ادبیات را کسب کرد تا پیرترین برنده‌ی این جایزه نام بگیرد.

یکی از موارد قابل‌ توجه در تاریخ برگزاری جایزه‌ی نوبل ادبیات، شمار معدود نویسندگان زن است؛ به‌طوری‌که طی 101 سال برگزاری این جایزه، فقط 12 نویسنده‌ی زن نوبل ادبیات را کسب کرده‌اند. سلما لاگرلوف سوئدی اولین زنی بود که در سال 1909 موفق به کسب نوبل ادبیات شد. دیگر نویسندگان و شاعران زن برنده‌ی نوبل ادبیات عبارت‌اند از: گراتزیا دلدا (ایتالیا/1926)، زیگرید اوندست (نروژ/1928)، پرل باک (آمریکا/1938)، گابریلا میسترال (شیلی/1945)، نلی ساچز (سوئد/1966)، نادین گوردیمر (آفریقای جنوبی/1991)، تونی موریسون (آمریکا/1993)، ویسلاوا شیمبورسکا (لهستان/1996)، الفریده جلینک (اتریش/2004) و دوریس لسینگ (انگلیس/2007)، هرتا مولر (آلمان/2009) 

تاکنون فقط یک‌بار در سال 1931، جایزه‌ی نوبل ادبیات بعد از مرگ یک نویسنده به وی اعطا شده است. اریک آکسل کارلفلدت در این سال در حالی‌که در قید حیات نبود، برنده‌ی نوبل ادبیات انتخاب شد. البته آکادمی نوبل پس از آن در سال 1974 اعلام کرد دیگر هیچ نویسنده‌ای بعد از مرگ، برنده‌ی این جایزه نخواهد بود؛ مگر آن‌که بعد از اعلام آکادمی نوبل درگذشته باشد.

در تمام دوره‌های برگزاری جایزه‌ی نوبل ادبیات، تنها دو نفر از دریافت این جایزه‌ی ارزشمند خودداری کرده‌اند. بوریس پاسترناک، خالق کتاب �دکتر ژیواگو� در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروی سابق از سفر به استکهلم برای دریافت جایزه امتناع ورزید. ژان پل سارتر فرانسوی نیز در سال 1964 به‌علت این‌که به هیچ جایزه و عنوان رسمی اعتقاد نداشت، نوبل ادبیات را نپذیرفت.

تاکنون تنها در چهار دوره از جوایز نوبل ادبیات، هم‌زمان بیش از یک نفر به عنوان برنده معرفی شده‌اند که البته وقوع آن بیش‌تر در دیگر شاخه‌های جایزه‌ی نوبل متداول است. در سال 1904، فردریک میسترال فرانسوی و خوزه اچه‌ گارای اسپانیایی، در سال 1917 کارل آدولف گیلروپ و هنریک پونتوپیدان هر دو از دانمارک، در سال 1966 شموئل یوسف آنیون اسراییلی و نلی ساچز سوییسی و در سال 1974 ایویند جانسون و هری مارتینسون هردو از سوئد مشترکا جایزه‌ی نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند. با این‌حال، هیچ نویسنده یا شاعری بیش از یک‌بار این جایزه را کسب نکرده است.

شگفت‌انگیزترین انتخاب آکادمی نوبل در شاخه‌ی ادبیات، به عقیده‌ی بسیاری، وینستون چرچیل است که در سال 1953 به این عنوان دست یافت. او درواقع برای جایزه‌ی صلح نوبل نامزد بود که به‌عنوان برنده‌ی نوبل ادبیات معرفی شد.